 |
|
|
||||||||
 |
||||||||||
 |
||||||||||
|
||||||||||
 |
||||||||||
|
|
|
|||||||||||||
|
Anticonceptie Is zwangerschap niet gewenst dan is volledig afzien van seksueel contact natuurlijk de betrouwbaarste vorm van anticonceptie. De hele geschiedenis door hebben mannen zowel als vrouwen echter gezocht naar voorbehoedmiddelen, dat wil zeggen naar methoden of voorwerpen waardoor seksueel contact mogelijk was zonder kans op zwangerschap. Duizenden jaren lang bleven de ontwikkelde methoden primitief en merendeels onwerkzaam. Langzamerhand heeft de moderne wetenschap nieuwe en betere methoden ontwikkeld en daardoor zijn we nu in de situatie dat we uit een grote reeks aanvaardbare mogelijkheden kunnen kiezen. Tegenwoordig zijn ongewenste zwangerschappen met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid te voorkomen. Toch gaat het zoeken naar voorbehoedmiddelen die nog veiliger, eenvoudiger en goedkoper zijn, gewoon door. De ontwikkeling van betrouwbare anticonceptiemethoden is van grote invloed geweest op het menselijk gedrag. Vroeger waren seksualiteit en voortplanting niet van elkaar te scheiden. Seksueel contact tussen een man en een vrouw beperkte zich tot de coïtus, en het mogelijke gevolg ervan was altijd een kind. De belangen van deze kinderen waren natuurlijk het best beschermd wanneer er voor werd gezorgd dat de ouders bij elkaar bleven om voor hen te zorgen. In de meeste samenlevingsvormen behoorde het dan ook tot de seksuele moraal dat seksuele activiteit alleen was toegestaan binnen het huwelijk. Sex vóór en buiten het huwelijk werd beschouwd als immoreel (en was soms strafbaar). Binnen een huwelijk werden man en vrouw gestimuleerd om zoveel mogelijk kinderen te maken. Voortplanting werd zelfs beschouwd als het ware ‘wezen’ en het enige doel van seksualiteit, en alle seksuele uitingsvormen die niet tot zwangerschap konden leiden werden beschouwd als onnatuurlijk. Dank zij de moderne, betrouwbare voorbehoedmiddelen van tegenwoordig is de eigenlijke grond voor deze moraal vrijwel volledig weggevallen. De eenheid: sex, ouderschap en huwelijk, is doorbroken. Gehuwden kunnen uit vrije wil kinderloos blijven, of pas na jaren kinderen willen. Steeds minder jonge mensen worden tot een overhaast en slecht overwogen huwelijk gedwongen vanwege een ongewenste zwangerschap. Als gevolg hiervan heeft het huwelijk ook een totaal andere betekenis gekregen. Ouderschap is lang niet altijd meer het voornaamste doel. Liefde, kameraadschap, samenwerking in het beroep, wederzijdse steun en veiligheid kunnen nu voldoende reden zijn om een man en een vrouw bij elkaar te brengen en te houden. En tegelijkertijd hoeft geslachtsgemeenschap binnen en buiten het huwelijk totaal niets meer met voortplanting te maken te hebben. In plaats daarvan is sex bezig een geheel nieuwe betekenis te krijgen als communicatiemiddel. Dit alles leidt tot een fundamentele verandering in de menselijke verhoudingen. Er is een nieuwe vrijheid van handelen ontstaan en mensen moeten andere persoonlijke beslissingen nemen, hebben een ander soort verantwoordelijkheid dan vroeger. De uitdaging die deze situatie - die uniek is in de hele geschiedenis - vormt, is niet tegen te houden met waarschuwingen, wetten of repressie, waarmee men de mens tegen zichzelf wil beschermen. Nee, mensen moeten juist de kans krijgen hun vermogen te ontwikkelen om zelf beslissingen te nemen en hun nieuwe mogelijkheden op de juiste manier te gebruiken. Oude opvattingen en gewoonten zijn echter hardnekkig. Er zijn nog steeds zeer veel mannen en vrouwen die óf blind blijven voor de gevolgen van deze omwenteling op het gebied van anticonceptie, óf er werkelijk bang voor zijn. Zo zijn er overal mensen die bang zijn dat het tot seksuele losbandigheid en moreel verval zal komen als iedereen voorbehoedmiddelen gaat gebruiken. Maar ook zijn er mensen - en het worden er steeds meer - die zich zorgen gaan maken over de dreigende gevolgen van overbevolking. Dat een ongecontroleerd doorgroeien van de wereldbevolking in veel landen tot grote problemen gaat leiden staat vast. Het zou zelfs - het klinkt paradoxaal - tot uitsterven van de mensheid kunnen leiden als gevolg van hongersnood, ziekte, oorlog en milieuverontreiniging. In veel landen hebben deze twee met elkaar in strijd zijnde ideeën geleid tot een halfslachtig beleid. Sommige regeringen zijn vóór het gebruik van voorbehoedmiddelen door echtparen, maar niet door minderjarigen of alleenstaanden. Andere regeringen staan achter het idee van anticonceptie, omdat het de behoefte aan abortus verkleint, want abortus blijft er verboden. Elders wordt abortus zonder meer verwelkomd als manier om het aantal inwoners te beperken. In sommige landen is zowel het gebruik van voorbehoedmiddelen als abortus illegaal. In andere landen aarzelt men om vrijwillige anticonceptie voor de hele bevolking te propageren, maar ziet men er niet tegenop om bepaalde mensen te dwingen zich te laten steriliseren. Deze sterilisaties worden gewoonlijk gedaan om de overdracht van ernstige genetische defecten te voorkomen (Zie ‘Genetische defecten’). Soms is het doel van zo’n gedwongen sterilisatie meer sociaal dan medisch; het komt in bepaalde delen van de wereld weleens voor dat gezonde mannen en vrouwen tegen hun zin onvruchtbaar worden gemaakt met geen andere reden dan dat ze arm zijn, of op een andere manier ‘ongewenst’. Uit de taal die een regering gebruikt bij het spreken over anticonceptie blijkt meestal wel welk ideologisch standpunt men inneemt. Zo wordt tegenwoordig vaak het woord ‘geboortenbeperking’ gebruikt. Dit is een term die abortus als middel niet uitsluit (ook aborteren helpt mee het aantal geboorten te beperken). Maar in de meeste gevallen gaat het niet om het beperken van geboorten, maar om het voorkomen van zwangerschap. Daarom is een woord als anticonceptie (letterlijk: tegen bevruchting) eigenlijk juister. Sommige mensen gebruiken het woord gezinsplanning. Deze term houdt in dat anticonceptie in feite niet meer is dan een methode ter bepaling van de grootte van een gezin. Met andere woorden, dat anticonceptie alleen is toegestaan binnen een huwelijk. Een term als ‘zwangerschapsplanning’ zou objectiever zijn. Een neutraal woord wordt gebruikt door een organisatie die over de hele wereld werkt en die anticonceptie aanbiedt aan iedereen die daar om vraagt, gehuwd of ongehuwd. Deze organisatie heet Planned Parenthood(‘Gepland Ouderschap’). Equivalenten van deze organisatie in Nederland zijn onder meer de n.v.s.h., de Dr. J. Rutgers Stichting en de p.s.v.g. Het beleid dat door deze organisaties wordt gevoerd is gebaseerd op het inzicht dat het gebruik van voorbehoedmiddelen niet het alleenrecht mag blijven van bepaalde bevoorrechte groepen of individuen. Het aantal mannen en vrouwen dat het volledige zelfbeschikkingsrecht opeist - als een van de rechten van de mens - voor wat betreft de eigen voortplanting, groeit nog steeds. Erkenning van dit recht zal een nieuwe stap zijn op weg naar een menswaardiger bestaan. Elk echtpaar zal kinderen hebben omdat die kinderen werden gewenst, niet omdat ze toevallig kwamen; dat wil zeggen, dat mensen kinderen zullen krijgen op een tevoren door hen bepaald tijdstip en in een tevoren door hen bepaald aantal. Veel mensen die weten dat zij te ziek of te zwak zijn voor het ouderschap, of die inzien dat zij er niet tegen opgewassen zullen zijn, besluiten dan zonder meer om geen kinderen te nemen. Anderen stellen het ouderschap uit tot het moment dat zij er emotioneel rijp voor zijn, of wat meer maatschappelijke of financiële zekerheid hebben. Het komt dan ook steeds minder vaak voor dat jonge mensen ‘moeten trouwen’. Vrijwel ieder kind is gewenst en heeft dan ook meer kans om in optimale omstandigheden op te groeien. Veel mensen van tegenwoordig zijn blij met wat er op dit gebied al is bereikt en zien uit naar nog meer vrijheid, maar er zijn er ook die over de keerzijde van de medaille hun twijfels hebben, die bang zijn dat seksuele contacten tussen ongehuwden (dus vooral ook tussen heel jonge mensen) hand over hand zullen toenemen. Dat is ook de reden waarom bij het geven van seksuele voorlichting op scholen, m kerken en jeugdverenigingen het onderwerp anticonceptie nog dikwijls wordt vermeden. Dat kan echter ook komen omdat volwassenen dikwijls weinig moeite hebben met het praten over de menselijke voortplanting, maar niet graag over voorbehoedmiddelen spreken, omdat ze daarbij op de details van het seksuele contact in moeten gaan. Ook ouders van opgroeiende kinderen staan voor een probleem. Als zij hun kinderen zelf voorbehoedmiddelen geven lijkt het alsof zij seksuele contacten aanmoedigen; negeren zij het probleem, dan zitten zij straks misschien met een ongewenste zwangerschap. De bovengenoemde Nederlandse organisaties verstrekken ook aan ongehuwde minderjarigen voorbehoedmiddelen. Het blijkt namelijk dat vooral tieners en jonge volwassenen op dit gebied hulp nodig hebben, méér dan volwassenen. Zij zijn wel geslachtsrijp, maar vaak moeten zij nog jaren wachten voordat zij kunnen trouwen en een gezin kunnen onderhouden. Vaak zijn zij weinig zeker van hun gevoelens, behoeften en plannen voor de toekomst. Heel vaak is hun kennis omtrent anti conceptie onvoldoende of zijn ze er niet genoeg in geïnteresseerd. Veel jongeren gokken juist graag, in de hoop dat de natuur voor hen zal beslissen en dat een eventuele zwangerschap hun leven een doel en wat regelmaat zal geven. Soms hopen ze in stilte dat een eigen kind hen onafhankelijk zal maken van dominerende ouders, of menen ze dat ze zich op deze manier kunnen wreken op iemand anders. Sommige meisjes bedriegen hun vriend en proberen met opzet zwanger te worden, om zo een huwelijk of in ieder geval een vaste relatie te forceren. De meeste organisaties die jongeren inlichtingen geven over anticonceptie zijn van dit soort problemen volledig op de hoogte. Zij willen daarom ook meer doen dan alleen maar voorbehoedmiddelen verstrekken, zij proberen ook iets te vertellen over de alternatieven en streven naar een verantwoord gedrag. Bij deze benadering wordt duidelijk gemaakt dat voor anticonceptie altijd beide partners verantwoordelijk zijn. Stelregels zijn; • Ieder kind moet gewenst zijn. • Een ongewenste zwangerschap is te voorkomen door het zorgvuldig gebruik van voorbehoedmiddelen. • Voor anticonceptie zijn beide partners verantwoordelijk. • Niet iedere vorm van anticonceptie is voor iedereen even effectief of geschikt. • Geen enkel voorbehoedmiddel is betrouwbaar als het niet op de juiste manier wordt toegepast.
DE ‘BEVOLKINGSEXPLOSIE’ De laatste paar honderd jaar is de wereldbevolking zeer snel gegroeid. Voor de toekomst wordt een nog snellere groei verwacht. In onze grafiek is bovendien te zien dat de sterkste groei in de armste gebieden te verwachten is. Met het oog op deze ontwikkeling is in vele landen van regeringswege een begin gemaakt met het stimuleren van anticonceptie. Tabellen van het Population Reference Bureau, Inc. 1754 N Street, N.W./Washington D.C.20036
Anticonceptiemethoden Hoewel de diverse manieren van anticonceptie verschillen in betrouwbaarheid en ‘natuurlijkheid’, is het principe van anticonceptie heel eenvoudig. Elders is al beschreven hoe voor een zwangerschap in één van de eileiders een eicel moet worden bevrucht door een zaadcel, waarna de bevruchte eicel zich als een groeiend trosje cellen in de baarmoeder in-nestelt en de zwangerschap begint. Het spreekt dus vanzelf dat anticonceptie - of het voorkomen van zwangerschap - de verstoring van dit proces inhoudt door het voorkomen van de ovulatie, de bevruchting of de implantatie. Dit verstoren kan op verschillende manieren gebeuren: 1. Voorkomen dat uit de eierstokken een eicel vrijkomt (‘de pil’). 2. Voorkomen dat de eicel in de eileider kan afda- len (afbinden van de eileiders). 3. Voorkomen dat het geëjaculeerde zaadvocht zaadcellen bevat (vasectomie). 4. Niet coïteren op het moment dat er een eicel beschikbaar is voor bevruchting (periodieke onthouding). 5. Voorkomen dat er zaad in de vagina komt (terugtrekken, condoom). 6. Voorkomen dat het zaad in de vagina door de baarmoederhals of verder gaat (zaaddodende pasta, pessarium). 7. Het implantatieproces tegengaan (spiraaltje, ‘morning-after pil’). Alle hier genoemde vormen van anticonceptie zijn het resultaat van een lang en zorgvuldig onderzoeken van het voortplantingsproces. In alle gevallen moeten wetenschappelijke kennis of berekeningen worden toegepast en meestal moeten bepaalde chemische stoffen, voorwerpen en instrumentjes, of een kalender en een thermometer worden gebruikt. Door menselijk vernuft wordt de loop van de natuur verstoord. Kortom, anticonceptie is altijd het gevolg van een bewust genomen besluit waarbij van bepaalde natuurwetten gebruik wordt gemaakt om andere natuurwetten uit te schakelen. Dit elementaire feit wordt soms over het hoofd gezien door auteurs die een onderscheid willen aanbrengen tussen ‘natuurlijke’ en ‘kunstmatige’ vormen van anticonceptie. Zo’n onderscheid is echter volstrekt willekeurig en niet wetenschappelijk. Voor de gang van zaken in het dagelijks leven is het echter wél zinvol om onderscheid te maken tussen voorbehoedmiddelen die mét en zonder medische hulp te verkrijgen zijn. Voor sterilisatie (vasectomie, afbinden van de eileiders) is een operatieve ingreep nodig. De pil, de ‘morning-after pil’, het pessarium en het spiraaltje zijn uitsluitend op recept en met behulp van een arts verkrijgbaar. Ook het toepassen van periodieke onthouding is vrijwel niet mogelijk zonder de instructies van een arts. Er zijn maar drie manieren van anticonceptie die zonder professionele hulp kunnen worden toegepast. Dat zijn: terugtrekken, condooms en zaaddodende pasta’s. Voor sommige voorbehoedmiddelen is advies van een arts vereist omdat ze bij onvakkundige toepassing onwerkzaam of schadelijk zijn. Eigenlijk zou iedereen voor het kiezen van een methode van anticonceptie eerst het advies van een deskundige moeten inwinnen. Dergelijk advies wordt in Nederland zowel door de eerder genoemde organisaties als door vele huisartsen verstrekt. Niet iedere methode is voor iedereen altijd even geschikt. De eerste stap op weg naar succes is het doen van een juiste keuze. In sommige gevallen zijn op grond van een godsdienstige overtuiging of van een persoonlijke gewoonte bepaalde methoden uitgesloten; en wat voor de één een goed voorbehoedmiddel is, hoeft dat voor een ander niet te zijn. Wil men een methode goed kunnen toepassen dan moet men eerst weten hoe zo’n methode werkt. Als gevolg van onzorgvuldig toepassen van een op zichzelf betrouwbare methode zijn al heel wat ongewenste zwangerschappen ontstaan. Door sommige deskundigen is weleens beweerd dat iedere methode van anticonceptie beter is dan helemaal niets. Sommige methoden zijn echter zo onbetrouwbaar dat ze haast volslagen nutteloos zijn. Zo’n methode is onder andere karezza, of coïtus reservatus, een soort coïtus waarbij de man probeert niet te ejaculeren. Hoewel deze manier van vrijen in emotioneel en spiritueel opzicht niet zonder betekenis hoeft te zijn, is het geen methode om zwangerschap te voorkomen. Een andere, weinig betrouwbare methode is die waarbij een klein sponsje met daarop een zaaddodend poeder of vloeistof in de vagina wordt gebracht. Deze manier is niet alleen onveilig, hij kan ook storend zijn bij de coïtus. Een derde methode is irrigeren van de vagina na een coïtus, ofwel het uitwassen van de vagina met een speciale oplossing, waarbij men het zaad nog op tijd hoopt te verwijderen. Dat is echter onmogelijk en daarom is deze methode totaal zonder nut. Het douchen van de vagina of het gebruik van een spray is bij gezonde vrouwen eigenlijk in alle omstandigheden overbodig. De vagina houdt zichzelf met eigen vocht schoon. Door verstoring van het microbiologische vaginamilieu kan er infectie of irritatie ontstaan. (Zie ook ‘Geslachtsziekten’). Op de volgende bladzijden worden een aantal veelgebruikte anticonceptiemethoden beschreven. Anticonceptiemethoden voor mannen Terugtrekken Het terugtrekken, ook wel aangeduid met de Latijnse term coïtus interruptus, is waarschijnlijk de oudste manier van anticonceptie. Deze manier houdt uitsluitend in dat de man tijdens de coïtus zijn penis uit de vagina terugtrekt als hij de zaadlozing voelt aankomen. Zijn sperma komt dus niet in het lichaam van de vrouw terecht en er kan dus ook geen eicel worden bevrucht. Hoewel dit in theorie heel aardig klinkt, pakt het in de praktijk vaak anders uit. Veel mannen hebben moeite met het bepalen van het juiste moment van terugtrekken. De zorg die hierdoor ontstaat, plus het feit dat bij alle seksuele reacties moet worden nagedacht, maakt dat er tussen de partners een grote spanning kan ontstaan. Het kan ook zijn dat
CONDOOMS Het condoom is een uitstekend voorbehoedmiddel dat tevens enige bescherming biedt tegen geslachtsziekte. In Nederland zijn verschillende merken in de handel. Deze zijn voor iedereen verkrijgbaar, o.a. bij drogisterijen en in automaten. Veel moderne condooms zijn voorbewerkt met een glijmiddel, zijn gekleurd, of hebben een versierde top. er vóór de eigenlijke ejaculatie al wat vocht dat zaadcellen bevat uit de penis is gekomen. Bovendien kunnen zelfs zaadcellen die buiten de vagina zijn geëjaculeerd zich vanaf een vochtig huidoppervlak zelfstandig naar binnen werken. Daarom is terugtrekken een onbetrouwbare manier van anticonceptie. Het enige voordeel ervan is dat er geen enkele voorbereiding nodig is en op ieder moment kan worden toegepast. De nadelen zijn echter zó groot dat de meeste mensen deze manier uitsluitend in ongewone omstandigheden gebruiken, als andere manieren niet mogelijk zijn. Kwalificatie: onbetrouwbaar, maar beter dan niets. Het condoom Het condoom of kapotje is een dun hoesje van rubber, darm of plastic. Wat vorm betreft lijkt het veel op de vinger van een handschoen en het wordt tijdens de geslachtsgemeenschap om de penis gedragen. Omdat het geëjaculeerde zaad erin wordt opgevangen en vastgehouden, kan de vrouw niet zwanger worden. Bij goed gebruik is het condoom een heel betrouwbaar voorbehoedmiddel. Het moet om de stijve penis worden gedaan voor het begin van een coïtus (dus niet vlak voor de ejaculatie). Aan het uiteinde van het condoom moet wat ruimte overblijven Waarin het zaad kan worden opgevangen, anders zou het kunnen barsten. Direct na de ejaculatie, Voordat de man zijn erectie kwijtraakt, moet hij zijn penis uit de vagina halen. Hierbij moet hij het condoom met de hand omvatten, zodat het niet van de penis kan afglijden. Veel veiliger nog wordt het condoom als er na het omdoen aan de buitenkant wat zaaddodende crème of pasta wordt aangebracht, of als de vrouw tegelijkertijd een zaaddodend schuim gebruikt. Ondanks de voordelen die dit voorbehoedmiddel heeft, hebben sommige mensen er bezwaren tegen. Ze vinden het aandoen vervelend, omdat dit het al begonnen liefdesspel in de war stuurt, of ze beweren dat ze met een condoom minder voelen. Alles welbeschouwd is het condoom echter nog altijd een van de eenvoudigste, veiligste en daarom beste voorbehoedmiddelen die we kennen. Het biedt bovendien enige bescherming tegen geslachtsziekten. Condooms kosten gemiddeld minder dan een gulden per stuk en zijn zonder recept verkrijgbaar (in drogisterijen, apotheken en supermarkten, uit automaten en ook bij het postorderbedrijf van de n.v.s.h., Postbus 64, Den Haag). Kwalificatie: voor ongeveer 95% betrouwbaar; als de vrouw bovendien een schuim gebruikt, is de betrouwbaarheid nog groter. Anticonceptiemethoden voor vrouwen Periodieke onthouding Periodieke onthouding is een methode waarbij men niet vrijt tijdens de vruchtbare dagen van een vrouw. Hoewel deze methode op het eerste gezicht gemakkelijk en betrouwbaar lijkt, is hij in de praktijk tamelijk gecompliceerd en onveilig. Men moet om te beginnen het exacte aantal vruchtbare of ‘onveilige’ dagen bepalen, dagen dus waarop niet mag worden gevrijd. Een vrouw kan alleen zwanger worden zolang zich in een van haar eileiders een eicel bevindt. Dat betekent dat de dagen kort vóór, tijdens en kort na de ovulatie haar vruchtbare of ‘onveilige’ dagen zijn. Kort vóór de ovulatie mag bij toepassing van deze methode niet worden gevrijd, omdat de zaadcellen in het lichaam van een vrouw geruime tijd kunnen blijven leven. En kort na de ovulatie is vrijen niet toegestaan omdat een eicel nog geruime tijd na de ovulatie kan worden bevrucht. Omdat een menstruele cyclus vaak onregelmatig is en de dag van ovulatie
HET OMDOEN VAN EEN CONDOOM
Credit: Etschenberg, K. and A. Pommerenke: Empfängnisregelung: Materialangebote für Schulen, Seelze, 2000 Een condoom omdoen hoeft het liefdesspel niet te verstoren, het kan voor beide partners een prettig onderdeel zijn van het geheel. Voor veel mensen is het dat dan ook. Deze benadering laat de partners bovendien beseffen dat zij beiden voor de anticonceptie verantwoordelijk zijn. Hier ziet u hoe een vrouw voorzichtig een zwart condoom om de penis van haar partner schuift.
daarom niet nauwkeurig van tevoren kan worden bepaald, moet er rekening mee worden gehouden dat tenminste één week lang een eicel voor bevruchting beschikbaar kan zijn. Hierbij moet dan de periode worden opgeteld waarin zaadcellen een levenskans hebben (in de eileiders tot vijf dagen), plus nog een dag of twee als veiligheidsmarge. Gemiddeld duurt de ‘onveilige’ periode bij elkaar dus een week of twee per menstruele cyclus. De volgende vraag is: Wanneer precies beginnen deze twee weken? Dat hangt helemaal af van het moment van ovulatie. Indien het mogelijk zou zijn om dit moment exact te bepalen, zou de berekende ‘onveilige’ periode korter dan twee weken kunnen worden. De ovulatie valt meestal in het midden van de menstruele cyclus, of nauwkeuriger gezegd, ongeveer twee weken vóór het begin van de volgende cyclus. Helaas is nooit van te voren te zeggen wanneer de volgende cyclus exact zal beginnen. Vooral jonge vrouwen en vrouwen die de menopauze naderen hebben een onregelmatige cyclus; en zelfs bij vrouwen die regelmatig ongesteld zijn is een verschil van twee tot vijf dagen heel gewoon. (Zie ook ‘De vrouwelijke geslachtsorganen’). Om niet helemaal in het onzekere te blijven kan een vrouw kiezen uit twee verschillende methoden (veel vrouwen die periodieke onthouding toepassen gebruiken beide methoden): De eerste methode is het met een speciale thermometer dagelijks opnemen van de lichaamstemperatuur, ’s ochtends vóór het opstaan (de basale temperatuur). Vóór iedere ovulatie daalt de lichaamstemperatuur namelijk een beetje en daarna loopt hij op tot iets hoger dan in de eerste helft van de cyclus. Pas wanneer een vrouw haar temperatuur op deze manier minstens een half jaar lang heeft opgenomen en geregistreerd, kan ze nagaan wanneer haar volgende ovulatie zal zijn. De tweede mogelijkheid ter bepaling van de ‘onveilige’ periode bestaat uit het tenminste acht maanden lang bijhouden van een kalender. Wanneer dit is gedaan gaat de vrouw na, wat haar langste en wat haar kortste cyclus was. Van de kortste cyclus trekt ze vervolgens 18 dagen af. Het getal dat ze dan overhoudt, geeft de eerste ‘onveilige’ dag aan van haar cyclus, - dus ook van die waarmee ze op dat moment bezig is. Als ze 11 dagen van haar langste cyclus aftrekt vindt ze haar laatste ‘onveilige’ dag van de cyclus. Als haar kortste cyclus bijvoorbeeld 25 dagen heeft geduurd dan is 25 - 18 = 7 (de zevende dag is dus de eerste ‘onveilige’ dag van haar cyclus). En als de langste cyclus 31 dagen heeft geduurd, dan is (31 — 11 = 20) de twintigste dag de laatste ‘onveilige’ dag. Geen van beide versies van de periodieke onthouding, de temperatuurmethode noch de kalenderme- thode, kan zonder hulp van een deskundige worden toegepast. Geen enkele vrouw moet er in haar eentje aan beginnen. Maar zelfs met de hulp van een arts en gecombineerd toegepast, is het geen erg betrouwbare methode. En voor vrouwen met een verschil van meer dan 10 dagen tussen de kortste en de langste cyclus is de methode al helemaal onbruikbaar. De lengte van de cyclus kan variëren al naar gelang bepaalde lichamelijke of psychische situaties, en sommige vrouwen ovuleren weleens als reactie op een coïtus zelf. De methode is niet alleen niet erg veilig, zij heeft bovendien het nadeel dat de coïtus te veel afhankelijk wordt van kalenders en thermometers. Voor bepaalde kerkelijke milieus is het echter de enig aanvaardbare methode van anticonceptie, en daarom wordt ze nog steeds toegepast. Het is bijvoorbeeld de enige vorm van anticonceptie die door de katholieke kerk wordt toegestaan. Kwalificatie: niet erg betrouwbaar. Zaaddodende middelen Zaaddodende middelen (spermiciden) zijn chemische stoffen die een eventuele bevruchting onmogelijk maken door het doden van de zaadcellen. Ze zijn zonder recept verkrijgbaar o.a. in drogisterijen en apotheken en bij de n.v.s.h., de Rutgershuizen enz. Het zijn pasta’s, gels, schuimtabletten of schuim, of vaginaaltabletten. Voor bepaalde zaaddodende middelen kan men allergisch zijn en ze kunnen weleens irriteren. In dat geval moet een arts worden geraadpleegd. Een zaaddodend middel dat faalt, met zwangerschap als gevolg, heeft geen schadelijk effect op het kind. Schuim Het schuim wordt geleverd in kleine spuitbusjes met een speciale canule. (Een bekend merk is: Delfen vaginaal schuim.) De spuitbus wordt geschud, de canule gevuld en vervolgens brengt de vrouw in liggende houding de canule diep in de vagina en drukt deze leeg. Dit mag niet langer dan een half uur vóór de coïtus gebeuren. Twee keer inbrengen is veiliger dan één keer. Het schuim doodt het zaad en sluit ook de cervix mechanisch af, zodat zaadcellen die eventueel toch nog zijn blijven leven niet in de baarmoeder kunnen doordringen. De veiligheid wordt vergroot wanneer de man tegelijkertijd een condoom gebruikt.
DIVERSE MERKEN ZAADDODEND SCHUIM
Op de voorgrond een applicator om het schuim aan te brengen TOEPASSING ZAADDODEND SCHUIM 1. De applicator wordt gevuld 2. De applicator wordt in de vagina gebracht en geleegd
PESSARIUM IN DIVERSE MATEN (Boven) Op de voorgrond: zaaddodende gelei AANBRENGEN VAN EEN ZAADDODENDE GELEI EN INBRENGEN VAN HET PESSARIUM 1. Het pessarium wordt ingesmeerd met gelei 2. Het pessarium wordt in de vagina gebracht Kwalificatie: ongeveer 90% betrouwbaar, als de man tevens een condoom gebruikt, bijna 100 procent. Zaaddodende pasta’s Zaaddodende pasta’s zijn minder betrouwbaar dan schuim, omdat ze soms niet erg goed worden verspreid. Bij sommige pasta’s hoeven, net als bij schuim, geen andere middelen te worden gebruikt om een redelijke veiligheid te bereiken. Deze veiligheid wordt echter groter wanneer de pasta in combinatie met een pessarium wordt gebruikt. Heeft de vrouw geen pessarium, dan kan de man een condoom gebruiken. Kwalificatie: zonder pessarium niet erg betrouwbaar. Schuimtabletten en vaginaaltabletten Schuimtabletten en andere intravaginaal toe te passen middelen zijn alleen werkzaam wanneer er tijd genoeg is om ze in de vagina op te laten lossen of te laten smelten. Ze moeten daarom tien minuten á een kwartier voor iedere coïtus worden ingebracht. Ze bieden niet veel bescherming tegen zwangerschap als ze niet in combinatie met een ander middel worden gebruikt. Kwalificatie: niet erg betrouwbaar. Pessarium en gel Een pessarium of ring is een klein, flexibel en komvormig voorwerp van rubber dat precies om de baarmoederhals past, waar het mechanisch het sperma tegenhoudt. Ter vergroting van de betrouwbaarheid wordt het pessarium gebruikt in combinatie met een zaaddodende gel of crème, waarmee de ring volledig wordt ingesmeerd - de binnenkant, de buitenkant en de rand. Omdat iedere vrouw een andere lichaamsbouw heeft zijn er verschillende maten en moet ze het pessarium krijgen ‘aangemeten’ door een arts. Elk half jaar en na iedere zwangerschap moet worden gecontroleerd of de maat nog goed is. De arts leert de vrouw ook hoe ze het pessarium moet inbrengen. Het pessarium kan tot maximaal zes uur voor een coïtus worden ingebracht en mag er pas acht uur na het vrijen worden uitgehaald. Als men voor die tijd opnieuw wil gaan vrijen moet er nog meer crème of gel in de vagina worden gebracht, natuurlijk zonder het pessarium van zijn plaats te halen. Nadat het pessarium is verwijderd kan het met water en zeep worden gewassen en opnieuw worden gebruikt. Kwalificatie: mits ingesmeerd met een zaaddodend middel, zeer betrouwbaar. Het spiraaltje Het spiraaltje (IUD) is een voorbehoedmiddel dat al in de oudheid werd gebruikt. Natuurlijk zijn er in onze tijd allerlei nieuwe types ontworpen. Een modern spiraaltje ziet eruit als een klein stukje flexibel metaal of plastic met aan de onderkant een nylon draad. Een arts plaatst het in de baarmoeder van de vrouw. Daarna volgt geen zwangerschap meer. Er zijn spiraaltjes in allerlei vormen en grootten (Multiload, Nova-T, Lippes Loop, Copper-T, enz.). Tot nu toe is er nog altijd geen bevredigende verklaring voor de manier waarop zo’n spiraaltje werkt. Misschien maakt het dat ei- en zaadcel elkaar niet onder de vereiste omstandigheden kunnen ontmoeten, of voorkomt het de in-nesteling van een bevruchte eicel in de baarmoederwand. Maar er zijn meer theorieën. Eén ding staat echter vast: een spiraaltje dat goed op zijn plaats zit is een zeer betrouwbaar voorbehoedmiddel. Het kan jaren achtereen blijven zitten en het kan natuurlijk op ieder moment dat de vrouw een zwangerschap wenst, worden verwijderd. Een aantal jaren geleden is een spiraaltje ontwikkeld dat ongeveer dezelfde hormonen bevat als de pil. Deze hormonen komen gedurende langere tijd vrij en werken mee de kans op zwangerschap te verminderen. Dit spiraaltje, dat Progestasert heet, verenigt dus de eigenschappen in zich van twee manieren van anticonceptie. Maar in tegenstelling tot andere spiraaltjes moet het wel ongeveer eens per jaar worden vervangen. Een enkele maal komt het voor dat een vrouw, zonder het te merken, haar spiraaltje verliest. Na iedere menstruatie moet daarom even worden gevoeld of het nylon draadje boven in de vagina er nog wel is. Vooral bij vrouwen die nog geen kinderen hebben gehad kan een spiraaltje kramp en bloedverlies veroorzaken. In die gevallen moet de arts het weer verwijderen. Na wat last in het begin wordt het spiraaltje door vele vrouwen echter goed verdragen. Kwalificatie: zeer betrouwbaar. ‘De pil’ De anticonceptiepil bestaat uit synthetische hormonen (oestrogenen en/of progestagenen) die min of meer gelijk zijn aan de hormonen die in de eierstokken worden geproduceerd. De pil voorkomt dat er een eicel uit de eierstokken vrijkomt. Ook zijn er preparaten die bovendien zorgen voor een zodanige verandering van het baarmoeder- halsslijmvlies dat geen zaadcel in de baarmoeder kan doordringen. Het gevolg is dat de vrouw niet zwanger kan worden. De pil wordt verkocht in strips voor één maand. Te beginnen met de vijfde dag van de menstruele cyclus wordt 20 of 21 dagen lang iedere dag een pil ingenomen. Als de strip op is neemt de vrouw geen pillen meer in tot zij weer op de vijfde dag van haar nieuwe menstruele cyclus is aangeland. (Sommige strips bevatten 28 pillen, waarvan de laatste zeven geen actieve stof bevatten. De bedoeling hiervan is om de routine van ‘iedere dag een pil’ niet te onderbreken). De pil werkt alleen wanneer hij regelmatig wordt ingenomen. Het is daarom aan te raden om de pil iedere dag op dezelfde tijd in te nemen (bijvoor-
DRIE SPIRAALTJES (COPPER-T, LIPPES LOOP EN COPPER-7) HET INBRENGEN VAN EEN SPIRAALTJE (LIPPES LOOP)
Een aantal merken van ‘de pil’ die in ons land te koop zijn.
beeld na het wakker worden, ’s ochtends bij het tanden poetsen, bij het ontbijt, bij het avondeten of voor het slapen gaan). Deze routine draagt er ook toe bij dat de vrouw niet zo snel vergeet haar pil in te nemen. Als zij één pil vergeet kan ze de volgende dag op de gewone tijd twee pillen innemen en verder gewoon doorgaan. Vergeet zij twee pillen na elkaar dan moet ze gedurende de rest van de cyclus een ander voorbehoedmiddel kiezen, het liefst een mechanisch (pasta, pessarium, condoom). 1. Zaadstreng 2. Testikel 3. Eileider 4. Eierstok 5. Baarmoeder
VASECTOMIE EN AFBINDEN VAN DE EILEIDERS Uit elke eileider wordt een stukje afgebonden en weggenomen. Na enkele weken zijn de doorgesneden uiteinden verlittekend en raken van elkaar los (inzet). De pil is uitsluitend verkrijgbaar op recept, omdat niet alle vrouwen hem kunnen gebruiken. Vooral bij vrouwen boven de veertig kunnen zich ongewenste bijwerkingen voordoen, zo blijkt uit recente medische publikaties. Pas na medisch onderzoek kan worden vastgesteld welke pil voor welke vrouw het geschiktst is. Sommige vrouwen die de pil gaan gebruiken hebben in het begin last van verschijnselen die op zwangerschapsmogelijkheden lijken: gewichtstoe- neming, lichte misselijkheid en gevoelige of grotere borsten. Na enkele maanden verdwijnen deze bijwerkingen gewoonlijk. Gebeurt dat niet dan kan worden aangeraden om van merk te veranderen. Een enkele maal leest men weleens iets over de kans op trombose bij pilgebruik. Bij zwangerschap is dit risico echter vele malen groter. Kwalificatie: bijna 100 procent betrouwbaar. De ‘morning-after-pil’ Een vrouw die seksueel contact heeft gehad zonder dat daarbij een voorbehoedmiddel werd gebruikt, of die weet dat de gebruikte methode heeft gefaald en redenen heeft om te denken dat ze zwanger zou kunnen worden, kan dit voorkomen door het nemen van een zogeheten morning-after-pil. Deze pil (een hoge dosis oestrogene stof) maakt dat een bevruchte eicel zich niet in de baarmoederhals kan in-nestelen. Een arts mag hem niet voorschrijven zonder iets van de gezondheidstoestand van de vrouw af te weten. Zelfs als er geen medische bezwaren zijn kan deze pil tijdelijk zeer onaangename bijwerkingen als misselijkheid en braken tot gevolg hebben. Een enkele maal is schadelijkheid op langere termijn geconstateerd. Maar veel vrouwen prefereren dit boven de zorg over een ongewenste zwangerschap. Het zal duidelijk zijn dat de morning-after-pil als routine-voorbehoedmiddel onbruikbaar is. Kwalificatie: bijna 100 procent betrouwbaar. Een anticonceptiemethode voor zowel mannen als vrouwen Steriliseren Mannen en vrouwen die hebben besloten dat zij geen kinderen (meer) wensen kunnen de veiligste methode van anticonceptie kiezen, sterilisatie, dat wil zeggen een kleine operatie die hen onvruchtbaar maakt. Het resultaat van deze operatie moet als definitief worden beschouwd. Er wordt wel gezocht naar nieuwe chirurgische technieken om de vruchtbaarheid te laten terugkeren, maar tot nu toe is de kans van slagen op zijn minst nog uiterst gering. Voor mannen: vasectomie De sterilisatie van een man, vasectomie genaamd, is een betrekkelijk eenvoudige en ongevaarlijke ingreep die poliklinisch kan worden uitgevoerd en die niet langer dan enkele minuten duurt. De dunne buisjes aan weerszijden van het scrotum waardoor de zaadcellen lopen (de zaadleiders, vasa deferen- tia), worden hierbij doorgesneden en beiderzijds afgebonden. Het gevolg is dat de zaadcellen niet langer deel kunnen uitmaken van het vocht dat wordt geëjaculeerd, maar voortaan zullen worden geresorbeerd. Het gevolg is alleen dat de man geen vrouw meer zwanger kan maken. Verder verandert er niets; erectie, orgasme en ejaculatie zijn als tevoren. Met andere woorden, een vasectomie is niet van invloed op de seksuele behoefte of prestatie, hoewel sommige mannen na een sterilisatie meer plezier beleven aan seks, omdat ze zich geen zorgen meer hoeven te maken over een eventuele ongewenste zwangerschap. Spontaan herstel van de zaadlei- der, waardoor er weer vruchtbaar sperma komt, is bij een technisch goed uitgevoerde ingreeep onmogelijk. Kwalificatie: vrijwel 100 procent betrouwbaar. Voor vrouwen: afbinden van de eileiders Sterilisatie bij de vrouw houdt meestal in dat de eileiders worden afgebonden, dat wil zeggen dat de eileiders waardoor haar eicel naar de baarmoeder gaat worden doorgesneden en afgebonden of ge- cauteriseerd, d.i. door middel van hitte plaatselijk worden verlittekend. Omdat de eileiders binnen het lichaam van de vrouw liggen is de operatie wat ingewikkelder dan bij de man. Tot voor kort moest de vrouw vrijwel altijd naar het ziekenhuis, minstens een dag, meestal een paar dagen. Tegenwoordig passen sommige artsen een nieuwere methode, laparoscopie toe; deze methode is eenvoudiger en duurt korter. Het gevolg van het onderbreken van de doorgang in de eileiders is dat ei- en zaadcellen niet meer bij elkaar komen, en dus dat de vrouw niet meer zwanger kan worden. In ieder ander opzicht blijft alles hetzelfde: in gevoel of orgasme verandert er niets. Met andere woorden: het afbinden van de eileiders is niet van invloed op de seksuele behoefte of prestaties, behalve dan misschien op een positieve manier, omdat de vrouw niet meer bang hoeft te zijn dat ze ongewenst zwanger zal worden. T oekomstige anticonceptiemethoden De medische wetenschap probeert al vele jaren een anticonceptiepil voor mannen te ontwikkelen. De werkingsmechanismen van de pil voor vrouwen hebben bij de man geen betekenis. Het selectief uitschakelen van de spermatogenese is echter een proces dat men tot dusver niet heeft weten te verwezenlijken. Intussen worden diverse andere anticonceptiemethoden voor vrouwen bestudeerd. Eén daarvan is een pil die niet dagelijks ingenomen hoeft te worden, maar alleen vóór de coïtus. Bij een andere methode wordt een kleine anticonceptie- capsule onder de huid geïmplanteerd die eventueel jaren achtereen zijn werkzame stof zou afgeven in de bloedbaan. Een derde methode is die met pros- taglandinen. Dit zijn stoffen die baarmoedercon- tracties veroorzaken en die zwangerschap voorkomen of op ieder gewenst moment afbreken. En tenslotte is er de prikpil. Deze methode wordt ook nu al gebruikt, vooral in ontwikkelingslanden, maar ook wel voor Nederlandse vrouwen. In plaats van de dagelijkse pil krijgt de vrouw eens per kwartaal of eens per half jaar een hormooninjectie met geprotraheerd, dat wil zeggen langdurend effect. Uit deze korte samenvatting blijkt dat ook bij de anticonceptiemethoden die nog in een experimenteel stadium verkeren het initiatief en de verantwoordelijkheid nog meestal blijven berusten bij de vrouw. Het is te hopen dat bij toekomstig onderzoek wat meer nadruk zal komen te liggen op voorbehoedmiddelen voor mannen. In deze tijd blijkt er behoefte te bestaan aan een reeks anticonceptiemethoden die voldoen aan de vraag naar volledige gelijkheid tussen man en vrouw. Door het grote verschil in de biologie van de voortplantingsfuncties bij man en vrouw is het echter de vraag of een gelijkwaardig anticonceptiegedrag voor beide geslachten wel tot de mogelijkheden behoort. |
