De volwassenheid

Er is al uitdrukkelijk gezegd dat de seksuele ontwikkeling van de mens niet begint of ophoudt bij het moment van volledige geslachtsrijpheid. Al geruime tijd vóór de puberteit hebben mensen allerlei seksuele opvattingen en vermogens en in de loop van hun volwassen leven kunnen zij er nog vele aan toevoegen. Bepaalde vermogens raken ze kwijt naarmate ze ouder worden, of gaan ze anders bekijken. Zij ontwikkelen nieuwe seksuele voorkeuren en gewoonten en in de loop der jaren zijn zij in de ene periode meer seksueel actief dan in de andere periode.

Deze veranderingen, aanpassingen en heroriëntaties doen zich niet alleen voor op biologische gronden, maar zijn ook een reactie op eisen die de maatschappij aan ons stelt. In onze cultuur hangen de seksuele normen bijvoorbeeld sterk samen met het feit of iemand man of vrouw, heteroseksueel of homoseksueel, getrouwd of ongetrouwd, jong of oud is. Bovendien moet men soms van seksuele opvattingen veranderen als men in een andere maatschappelijke klasse terechtkomt, van een dorp naar een stad verhuist, of in een ander land gaat wonen. Mensen die niet leven zoals de mensen in hun omgeving van hen verwachten, wordt een schaamtegevoel opgedrongen of een minderwaardigheidsgevoel; soms kunnen zulke mensen worden vervolgd. Zelfs iemand die volstrekt geen moeilijkheden wil en een ‘normaal’ leven leidt waar niemand aanstoot aan kan nemen, kan soms plotseling nadeel ondervinden van grote maatschappelijke verschuivingen en gebeurtenissen. Zo hebben veel volstrekt ‘stabiele’ volwassenen hun gedrag moeten veranderen en zijn naar nieuwe seksuele waarden moeten gaan zoeken als gevolg van de komst van betrouwbare voorbehoedmiddelen en door de vrouwenemancipatie.

Kortom, zolang er leven is, is er seksuele ontwikkeling. De volwassenheid is dan ook niet volledig te beschrijven. We kunnen hier slechts enkele van de seksuele problemen aangeven waar volwassenen vandaag de dag mee kunnen worden geconfronteerd. Bepaalde aspecten worden elders in dit boek uitvoerig besproken.

De ongehuwde volwassene

Volgens onze officiële moraal is sex alleen toegestaan binnen het huwelijk en jonge mensen worden dan ook sterk onder druk gezet om te gaan trouwen. Maar waarschijnlijk mede door het feit dat haast één op de vier huwelijken in echtscheiding eindigt, is in Nederland en West Europa het aantal huwelijken per 100.000 inwoners aan het dalen. Gescheiden mannen en vrouwen komen echter meestal niet tot de conclusie dat de instelling van het huwelijk als zodanig eigenlijk niet deugt, of dat zij er zelf niet geschikt voor zijn. Nee, de meeste mensen blijven denken dat zij best gelukkig zouden zijn - als zij maar de juiste partner vonden. Er zijn dan ook mensen die in hun leven vier, vijf of meer malen trouwen. Kortom, in onze maatschappij zijn de meeste mensen er nog steeds van overtuigd dat eigenlijk iedereen zou moeten trouwen en dat alleen het huwelijk volledige seksuele bevrediging schenkt.

In vroeger tijden was dat anders. Zelfs tot ver in de 19e eeuw werd als vanzelfsprekend aangenomen dat sommige mensen niet geschikt waren voor het huwelijk. Mensen die niet in staat waren in hun eigen levensonderhoud te voorzien mochten zelfs vaak niet trouwen volgens de heersende wetgeving. Anderen, voor wie geen wettige bezwaren golden, werden opzettelijk niet in de gelegenheid gesteld om in contact te komen met een eventuele huwelijkspartner. Veel ouders eisten bijvoorbeeld dat tenminste één dochter thuis zou blijven om voor hen te zorgen als zij later oud zouden zijn. Tegen de tijd dat de ouders dan dood waren was deze dochter meestal al een ‘oude vrijster’ geworden en was de kans op het vinden van een echtgenoot verkeken.

Maar het zou verkeerd zijn om te denken dat deze oude vrijsters en ‘eeuwige vrijgezellen’ hun lot altijd betreurden. Ten eerste werd het huwelijk veel minder geromantiseerd dan tegenwoordig. Bovendien betekende ongetrouwd zijn niet altijd dat men het zonder de plezierige kanten van het gezinsleven moest stellen. Vaak leefde men met andere kinderen, ouders, grootouders, overgrootouders, andere familieleden en bedienden onder één dak. In zo’n huishouden was er altijd plaats voor een paar niet getrouwde mannen en vrouwen. (Zie voor meer details over deze uitgebreide gezinsvorm ‘Huwelijk en gezin’).

Tegenwoordig woont de vrijgezel meestal alleen. Soms is dat saai en deprimerend, maar het heeft ook voordelen. Vooral in de grote steden kan alleen leven zeer aangenaam zijn. In Amerikaanse grote steden zijn er al appartementen, bejaardentehuizen en hotels waarin alleen vrijgezellen worden toegelaten en waar voor deze mensen allerlei speciale voorzieningen zijn getroffen. Trouwens, de grote steden zelf, met hun bibliotheken, musea, theaters, verenigingen, restaurants, cafés enz., hebben al zoveel te bieden dat alleen vrijgezellen er misschien ten volle van kunnen profiteren. Het belangrijkste van alles is dat de anonimiteit van het stadsleven een grote mate van seksuele vrijheid biedt. Tegenwoordig ontmoeten ongehuwden elkaar op feesten, in speciale bars en discotheken en via de kleine annonces in de kranten. Zonder al te veel problemen kunnen zij een poos samenwonen, weer uit elkaar gaan en op zoek gaan naar een nieuwe partner. Dit alles geldt zowel voor degenen die nooit getrouwd geweest zijn als voor gescheiden mensen en voor mensen van wie de partner gestorven is, voor jongeren zowel als ouderen, hetero- en homoseksuelen. Het lijkt of de moderne vrijgezel het, in ieder geval in seksueel opzicht, nog niet zo slecht getroffen heeft.

Maar vaak bedriegt de schijn. Ongehuwde volwassenen die in een dorp, een buitenwijk of op het platteland wonen hebben in seksueel opzicht zeer weinig mogelijkheden, vooral als ze de middelbare leeftijd hebben bereikt. Maar ook in de grote steden kunnen oudere mensen nog moeilijkheden krijgen als zij openlijk laten merken dat de seksuele normen van de buren niet de hunne zijn. Soms kan een paar echter niet trouwen, omdat zij door een huwelijk een pensioen of andere uitkering zouden verliezen. Daarom leven veel oudere mensen tegenwoordig ongehuwd samen. Ook deze situatie heeft echter weer nadelen. Ongehuwden betalen doorgaans meer belasting en vinden meestal minder gemakkelijk werk dan mensen die getrouwd zijn. Deze discriminatie is vaak heel openlijk als de sollicitant homoseksueel is. Veel volwassenen blijven uiteindelijk ongehuwd omdat zij fysiek onaantrekkelijk, een handicap hebben, misvormd of chronisch ziek zijn. Weer andere mensen zijn seksueel onvolwaardig of hebben een seksuele belangstelling die zó ongebruikelijk is, dat zij voor een huwelijk ongeschikt zijn. Voor mannen kan de prostitutie soms nog enige uitkomst bieden.

In feite behoort ook in Nederland de ongehuwde volwassene nog altijd tot een gediscrimineerde minderheidsgroep en worden vrijgezellen argwanend en vijandig bejegend, omdat men alleen ‘huisvaders’ en ‘echtgenotes en moeders’ als ‘volwaardige’ leden van de samenleving beschouwt. De sociale druk om te trouwen bestaat nog steeds. Het zal nog wel enige tijd duren voordat men gaat inzien dat deze druk het algemeen belang niet altijd hoeft te dienen. Er zijn mensen die voor het ouderschap totaal ongeschikt zijn en die in een cultuur met meer seksuele vrijheid minder snel in de verleiding zouden komen om zich voort te planten. Trouwens, omdat de wereld overbevolkt dreigt te raken moeten veel landen in de toekomst het huwelijk (althans het vroege huwelijk) misschien minder gaan stimuleren en burgers die niet trouwen gaan belonen.

Dank zij de moderne voorbehoedmiddelen is het voor zowel mannen als vrouwen gelukkig mogelijk geworden seksuele contacten met elkaar te onderhouden die niet tot ongewenste zwangerschap leiden. Er is dus geen enkele geldige reden meer waarom ongehuwde volwassenen zonder seksuele contacten zouden moeten leven. (Zie voor meer details omtrent de problemen van ongehuwde volwassenen ‘De mannelijke en vrouwelijke sociale rol’).

Seksuele aanpassing in het huwelijk

De meeste mannen en vrouwen zoeken hun seksuele bevrediging tegenwoordig in een huwelijk. Niet iedereen ziet echter in dat daar wel aan gewerkt moet worden. Een permanente seksuele relatie vergt veel verdraagzaamheid, geduld en wederzijdse inspanning. Huwelijksgeluk ontstaat niet automatisch.

Het is daarom van belang dat mensen hun persoonlijke seksuele wensen en capaciteiten goed leren kennen. Tegelijk moeten zij aanvaarden dat zij zich aan hun partner zullen moeten aanpassen. Bovendien moet elk echtpaar over wat feitenkennis beschikken voor wat betreft de lichamelijke kanten van het huwelijksleven, dus over de diverse vormen van geslachtsverkeer, zwangerschap, bevalling, anticonceptie, enz.

Ook echtparen die zich goed op het huwelijk hebben voorbereid kunnen het later nog heel moeilijk krijgen. Allereerst is, als gevolg van allerlei politieke, economische en technische ontwikkelingen in onze cultuur, de sociale rol van mannen en vrouwen in hoog tempo aan het veranderen. De oude opvattingen over man en vrouw komen steeds meer onder druk te staan en ook dát kan een bron van huwelijksconflicten worden (zie ook ‘De mannelijke en vrouwelijke sociale rol’). Dit conflict kan zich mede uiten in seksuele geremdheid of in een totaal ophouden van iedere seksuele respons. Mannen die dus bang zijn hun dominerende positie te verliezen of vrouwen die moeite krijgen met de mannelijke overheersing, kunnen seksueel slecht gaan functioneren. Beide partners zullen dan eerst heel veel moeten leren (soms met behulp van een deskundige) wil er opnieuw een goede seksuele relatie kunnen ontstaan.

Een tweede eventuele bron van teleurstelling vormen de moderne ideeën over seksuele ‘capaciteiten’ en ‘prestaties’. Net als ieder ander worden ook gehuwden tegenwoordig overspoeld door een niet aflatende stroom van reclame waarin wordt gesuggereerd dat iedereen altijd romantisch en mooi kan zijn, dat sex iemand totaal in extase brengt en dat alleen dat vaak in extase zijn het huwelijk de moeite waard maakt. Maar de werkelijkheid is anders. Zo moeten pasgetrouwden die niet vóór hun huwelijk al hebben samengewoond, eerst enige tijd aan elkaar wennen. Het kan best zijn dat ze vaak en intens met elkaar naar bed gaan, maar het is heel goed mogelijk dat ze daar pas maanden of zelfs jaren na hun huwelijk allebei totale bevrediging in vinden. Ook kan de intensiteit van het seksuele temperament van man en vrouw nogal verschillen. De eerste tijd is het vaak vooral de mannelijke partner die in sex is geïnteresseerd. Later, als de vrouw haar remmingen kwijt is en meer zelfvertrouwen heeft gekregen, kan de situatie omgekeerd zijn. Veel mannen van middelbare leeftijd merken dat hun seksuele prestaties vrij snel achteruit gaan. Meestal heeft deze achteruitgang geen biologische oorzaak, maar heeft te maken met het feit dat de man te veel door zijn werk wordt opgeëist, of zich vagelijk zorgen maakt over het verlies van zijn fysieke kracht. Ook gebrek aan fantasie, verveling en routine kunnen de oorzaak zijn. Een vrouw daarentegen ervaart haar menopauze soms als het einde van haar angst voor een ongewenste zwangerschap en dus kan zij seksueel actiever worden dan ooit tevoren.

Het komt veel voor dat man en vrouw van mening verschillen over de frequentie en techniek van hun seksuele contacten. Soms wordt zo’n verschil van mening veroorzaakt door een verschil in temperament. De oorzaak kan echter ook in onwetendheid of preutsheid liggen - een enkele maal ligt het nog ingewikkelder. Er zijn bijvoorbeeld mannen en vrouwen die seksualiteit proberen te gebruiken voor een niet-seksueel doel. Zo kan sex worden geweigerd om de partner te straffen, of wordt er alleen in ruil voor een bepaalde gunst in toegestemd. Dat dit zelfzuchtige gedrag zich op den duur gaat wreken, zal duidelijk zijn.

Sommige paren hebben seksuele problemen omdat zij niet durven zeggen wat zij graag willen of wat zij van elkaar vinden. Het gevolg is dat zij nog maar op één standaardmanier met elkaar vrijen en door de sleur van hun liefdesleven verliezen zij er tenslotte alle belangstelling voor. Er zijn echter ook mensen die plotseling hoogst ongebruikelijke seksuele wensen krijgen, wensen waaraan binnen het huwelijk niet kan worden voldaan. Andere mensen doen meer dan eens echt hun best om wat afwisseling in hun liefdesleven te brengen, maar worden door hun partner steeds afgewezen of belachelijk gemaakt. Weer anderen zoeken nieuwe emoties in buitenechtelijke relaties. Deze en andere ontwikkelingen kunnen in een huwelijksrelatie veel spanningen veroorzaken, en soms zijn de partners niet in staat zelf een oplossing te vinden voor hun problemen. Toch kunnen zij, als zij werkelijk om elkaar geven, hun huwelijk vaak redden door hulp te zoeken bij een deskundige. (Zie ook ‘Seksuele aanpassingsproblemen’).

Echtgenoten moeten zich ook seksueel aanpassen als zij een kind gaan krijgen. In de laatste fasen van een zwangerschap en enige tijd na de geboorte van hun kind, moeten zij bijvoorbeeld bij de coïtus een andere houding innemen of er zelfs maar helemaal van afzien en in plaats daarvan op een andere manier met elkaar vrjen. (Zie ‘De zwangerschap’, ‘De geboorte’ en ‘Heteroseksueel geslachtsverkeer’). Het ouderschap stelt al snel nieuwe eisen. Kinderen moeten worden geaccepteerd als wezens met een eigen seksualiteit en hebben goede voorlichting nodig. Veel ouders zijn echter zo weinig op hun gemak met hun eigen seksualiteit, dat ze er met hun kind niet open en vrijuit over kunnen praten. Naarmate het kind opgroeit en vader en moeder ouder worden, worden zij juist door hun kind vaak herinnerd aan oude, lang verdrongen conflicten en komen zo voor nieuwe moeilijkheden te staan. Veel ouders staan daarom nogal dubbelhartig tegenover de naderende rijpheid en groeiende seksuele aantrekkingskracht van hun kinderen. Ook hier kan professionele hulp erg nuttig zijn. (Zie ook ‘Seksuele voorlichting en vorming’).

Uit het voorgaande mag niet worden geconcludeerd dat huwelijk en ouderschap geen voldoening zouden geven. Integendeel, alle hier genoemde huwelijksconflicten bieden de kans om iemands persoonlijkheid te ontwikkelen. Men kan er kracht uit putten en ze kunnen een bijdrage leveren tot een zinvoller leven. Paren die sleur weten te voorkomen en die elkaar niet als iets vanzelfsprekends gaan beschouwen kunnen in een huwelijk blijvend gelukkig zijn. (Zie voor een uitvoeriger bespreking van het huwelijk, ‘Huwelijk en gezin’).

Seksualiteit en de oudere mens

Vroeger werd seksualiteit als het exclusieve voorrecht van de jongeren beschouwd. Vrouwen verwachtten dat zij na de menopauze hun seksuele reactievermogen kwijt zouden zijn en mannen berustten erin dat zij op middelbare leeftijd in seksueel opzicht snel minder zouden gaan presteren. Uit modern wetenschappelijk onderzoek is echter gebleken dat deze opvattingen niet juist zijn, dat de mens tot op hoge leeftijd seksueel actief kan blijven. (Zie ‘De mannelijke seksuele respons’ en ‘De vrouwelijke seksuele respons’).

Toch voelen veel mensen hoe hun seksuele gevoelens op latere leeftijd geleidelijk minder worden. Soms vermindert iemands belangstelling voor sex doordat er andere dingen voor in de plaats komen, bijvoorbeeld ouderschap en grootouderschap, succes in beroep of een hobby. Ook komt wel voor dat oudere mensen het beneden hun waardigheid vinden om op zoek te gaan naar een seksueel contact. Mannen hebben soms het idee dat het verlies van lichaamskracht ook het einde van hun liefdesleven betekent, en geven het gewoon op. Kortom, mensen ontzeggen zich vaak seksuele genoegens lang voordat dat biologisch noodzakelijk is.

Dat is in veel opzichten jammer. Seksueel actief blijven is goed voor het gevoel van eigenwaarde en voor het zelfvertrouwen. Het geeft een prettig gevoel, een hernieuwde belangstelling voor het leven en het voorkomt dus dat men vroeg oud wordt. Te weinig lichaamskracht en ouderdomsgebreken hoeven geen belemmering te zijn voor lustgevoelens. Bovendien zijn bepaalde fysieke problemen te verlichten door een behandeling met hormonen of andere middelen.

De redenen waarom oudere mannen en vrouwen hun seksuele activiteiten stoppen zijn meestal van psychische aard. Maar het is vrijwel zeker dat het streven van tegenwoordig naar meer seksuele vrijheid vroeg of laat ook gevolgen zal hebben voor de ouder wordende mens en diens opvattingen over seksualiteit zal veranderen. (Zie ook ‘De seksueel onderdrukten’).

[Sex Atlas] [Inhoud] [Wrd. voor. - bewerkers] [Inleiding] [I - Het mensel. lichaam] [II - Seksueel gedrag] [Ontwikkel. van gedrag] [Vormen van activiteit] [III - Seks. en maatsch.] [Literatuurlijst]